Việc Bộ Công an đề xuất hoặc thúc đẩy mô hình “chấm điểm công dân” thường được giải thích là để nâng cao hiệu quả quản lý, khuyến khích tuân thủ pháp luật và số hóa dịch vụ công. Trên bề mặt, đây là bước đi theo xu hướng công nghệ: dữ liệu tập trung, thủ tục nhanh gọn, giảm chi phí xã hội. Nhưng đằng sau lớp vỏ kỹ thuật là câu hỏi lớn về quyền lực và kiểm soát.
Khi hành vi của công dân được quy đổi thành điểm số, quyền tiếp cận dịch vụ không còn dựa thuần túy vào pháp luật, mà phụ thuộc vào đánh giá hành vi. Ai “tích cực” thì được thưởng, ai “lệch chuẩn” sẽ bị hạn chế. Cơ chế này tạo ra áp lực tuân thủ không cần cưỡng chế trực tiếp, khiến người dân tự điều chỉnh lời nói, hành vi và cả các mối quan hệ xã hội.
Vấn đề then chốt nằm ở chỗ: ai chấm điểm, theo tiêu chí nào và chịu trách nhiệm trước ai? Nếu quyền thu thập dữ liệu, đánh giá và xếp hạng tập trung vào một cơ quan thực thi an ninh, trong khi thiếu giám sát độc lập, điểm số dễ trở thành công cụ mở rộng thẩm quyền hơn là phục vụ công dân. Khi đó, “chấm điểm” không chỉ quản lý hành chính, mà định hình hành vi xã hội.
Ý đồ sâu xa, vì thế, không nằm ở công nghệ, mà ở việc tái cấu trúc quan hệ giữa nhà nước và người dân: từ bảo đảm quyền sang đánh giá mức độ “đáng được hưởng quyền”. Câu hỏi còn lại là xã hội sẽ chấp nhận điều đó đến mức nào.
Thu Phương – Thoibao.de
